|
Hverra manna ert þú góði?
|
Hverra manna ert þú góði?Fyrsta minning mín er frá sólmyrkvanum 30. júní 1954. Ég lá í grasi, það var sól og hlýtt og pabbi og mamma voru nálæg og einhverjir fleiri. En allt í einu hvarf sólin, það varð kalt og mér fannst ég vera einn og yfirgefinn og fór að orga. Fleira man ég ekki frá þessum ágæta degi enda var ég ekki orðinn tveggja ára en ef trúa má kenningum í sálfræði hefur þessi upplifun eflaust haft mikil áhrif á það hver ég er eða réttara sagt varð. Kannski hafði það jafnmikil áhrif og það hvernig staða himintungla var þegar ég skaust í heiminn. Eigi veit ég það svo gjörla.. En hver er ég? Og hvað eigum við svo sem við? Vitum við ekki hver við erum? Þegar ég var ungur var það í tísku að fólk væri að leita að sjálfu sér en nú er eins og enginn vilji finna sig lengur þó margir séu í því að staðfesta tilveru sína með sjálfsmyndum í endalausum röðum á netinu. Það er sjálfsagt ágætt að fólk sé ekki mikið að leita að sjálfu sér lengur því hættan á að verða fyrir miklum vonbrigðum er vissulega til staðar. Hér áður fyrr var auðvelt að svara þessari lykilspurningu, Hver er ég? og eiginlega var sama svar við henni og hinni lykilspurningunni: Hverra manna ert þú góði? Þá var eins gott að hafa frændgarðinn á hreinu og geta rakið ættir sínar í beinan karllegg til Jóns Arasonar. Og þó Þegar ég var að alast upp var það lenska að uppeldið réði öllu um það hver við yrðum, allt átti sér sálfræðilegar skýringar og stór spurning hvort óuppdreginn almúginn væri yfirleitt fær um að ala upp börn og hvort ekki væri betra að til þess menntað fólk sæi um uppeldið. Nú eru breyttir tímar og gen ráða öllu um það hver við erum, hvernig við verðum, hvernig við lifum og hvernig við deyjum. Fjórðungarnir Fyrstu þrír fjórðungarnir eru nokkuð auðskildir því maður erfir einhver gen frá mömmu og pabba og úr því verður eitthvert erfðamengi og hegðunin mótast af uppeldinu. En hefur nafn manns jafnmikið vægi og hinir þrír þættirnir? Ég heiti Benóný. Það er hebreska og að mér skilst, biblíunafn og þýðir víst í besta falli sonur sorgar en harmkvælasonur í því versta. Sagan segir að móðir Davíðs, þess sem drap risann Golíat með grjótkasti og varð seinna konungur Gyðinga, hafi dáið af barnsförum. Hún vissi að hún myndi ekki lifa fæðinguna af og vildi því að barnið yrði skírt Benóný í minningu sína en faðirinn neitaði henni um þessa hinstu bón því nafnið væri ekki nógu karlmannlegt og var barnið því skírt Benjamín sem ég hef ekki hugmynd um hvað þýðir. En semsé, að hverju gerir það mig að heita þessu nafni sem er kvenlegt og hefur afar neikvæða merkingu? Ég er skírður eftir afa mínum sem lést langt fyrir aldur fram úr krabbameini, tæplega sextugur, tveimur árum áður en ég fæddist. Hann var sósíaldemókrati, lærði að vélfræði í Kaupmannahöfn og varð einn að lykilmönnunum í síldarævintýrinu á norðurlandi á fyrri hluta síðustu aldar. Hvaða áhrif hefur það á mig að bera nafn þessa manns sem ég hitti aldrei? Ég hef ekki grænan grun um það. Í Suður-Afríku er fótboltafélag sem heitir Benoni United, getur það haft áhrif á það hver ég er? Ekki grænan um það heldur. En jæja, þetta einkennilega nafn hefur aflað mér ómælds eineltis, misskilnings og undarlegrar stafsetningar á því og td hét ég Bernøng Aegirson þegar ég bjó í Danmörku um tíma. Sigurður Þorkelsson Benónýsson 
Kútter af svipaðri tegund og TalismanAðfararnótt mánudagsins 20. mars 1922 lagði Talisman upp frá Akureyri með 200 tunnur af beitusíld og var ferðinni heitið til Vestmannaeyja til að stunda þaðan veiðar. Sextán manna áhöfn var um borð og reyndist þessi ferð hin mesta feigðarför en hvort það var vegna þess að hún var hafin á mánudegi skal ósagt látið en samkvæmt þjóðtrúnni á maður aldrei að byrja á neinu á þeim dögum: Mánudagur til mæðu. Þegar þeir voru úti fyrir Vestfjörðum skall á vitlaust veður, blindbylur og hörkufrost og ísing hlóðst á skipið. Áhöfnin barðist í vonlausri baráttu við óveðrið, skipið lagðist um tíma á hliðina og bugspjótið brotnaði af því og skemmdi það mikið. Segl voru flest rifin, vistarverur fullar af sjó, vistir ónýtar og áttavitinn ásamt káetukappanum við stýrishjólið horfinn í sjóinn. Þeim tókst þó að að stýra skipinu í var en höfðu ekki hugmynd um hvar þeir voru staddir, héldu helst að þeir væru í Ísafjarðardjúpi en voru í raun í Kleifavík í Súgandafirði. En raunir þeirra voru langt frá því yfirstaðnar. Brotsjór reið yfir og bar skipið upp í stórgrýtta fjöruna af ógurlegu afli og þar liðaðist það í sundur. 
Líkan af Talisman eftir Hauk Sigtrygg ValdimarssonBrimið hrifsaði skipverjana einn af öðrum og níu af sextán manna áhöfn drukknuðu þarna í fjörunni en sjö skipsverjum tókst að komast í land í Kleifavík. Þar stóðu þeir í myrkri og byl og hörkufrosti uns þeir lögðu af stað skríðandi eftir fjörunni sem öll var ísi lögð út Súgandafjörð í átt til Flateyrar. Þar sem þeir vissu ekki hvar þeir voru fóru þeir lengstu leið sem þeir gátu farið til byggða en hefðu þeir farið í hina áttina hefðu þeir komið að Stað í Súgandafirði eftir hálftíma gang. Fjórir úr áhöfninni komust til byggða á Flateyri en þrír létust á leiðinni. Sigurður Þorkelsson var einn þeirra sem létust í þessu hörmulega sjóslysi í mars 1922 og hvílir nú í kirkjugarðinum á Stað í Súgandafirði ásamt félögum sínum. Ár hvert leggja kvenfélagskonur á Suðureyri blóm á leiði þeirra. Sigurður Þorkelsson Benónýsson Fjórðungi bregður til nafns. Mín meinta ætt En ætli síldin sé ekki mesti örlagavaldurinn í lífi mínu. Ef ekki væri fyrir þennan litfagra og velvaxna smáfisk er óvíst að móðir mín og faðir hefðu náð saman og ég litið dagsins ljós. Á fyrrihluta síðustu aldar var fólk ennþá á margan hátt átthagabundið í Íslandi eða þá bundið vist á ákveðnum stöðum í sveitum og þetta munstur fer ekki að breytast að neinu marki fyrr en með Bretavinnunni og blessaðri síldinni sem varð þess valdandi að íslenska þjóðin sem var ein sú fátækasta í Evrópu varð velmegandi. Fimmtungi bregður til síldar? Æ, það hljómar ekki vel, höfum það: Fimmtungi bregður til fiskjar (en meinum síld). Lengst af voru Íslendingar blankir. Blankir, svangir og kaldir og ef eitthvað kom uppá eins og landfastur hafís eða eldgos þá dóu þeir úr hor. Áttu það örugglega skilið fyrir lauslæti sitt og syndir og það fyrirhyggjuleysi að sitja á mestu matarkistu heimsins og svelta. Aðrar þjóðir uppgötvuðu snemma að hér var ýmislegt að hafa og gerðu út skip sem sigldu til norðurhafa og veiddu fisk og fönguðu hval á meðan Íslendingar bjuggu uppi á heiðum og ráku rollur sínar á fjöll. Við vorum vitleysingar sem aldrei kunnum að búa í þessu landi, bjuggum til bækur úr skinnum í stað þess að klæðast þeim, gerðum skó úr ónýtasta skinni í heimi en skrifuðum grobbsögur á það besta og vorum blaut í fæturna í 1000 ár eða þangað til innflutningur hófst á gúmmístígvélum. Á 14. og 15. öld og fram á þá sextándu voru fjölmennar nýlendur Englendinga og Þjóðverja á Íslandi td í Vestmannaeyjum, Suðurnesjum og á Snæfellsnesi og oft urðu blóðugir bardagar á milli þessara þjóða vegna hagsmuna í fiskveiðum og verslun. Hollendingar komu hingað til að veiða hval og leggjast í ránskap og meðal annars rændu þeir forföður mínum Eggerti Hannessyni og kröfðu tengdason hans Magnús prúða um mikið lausnargjald í gulli og silfri. Sonur Magnúsar, Ari í Ögri lét svo strádrepa baskneska hvalveiðimenn á Vestfjörðum nokkrum áratugum síðar, líklega í hefndarskyni fyrir afa sinn; hverju skiptir hvaðan hvalveiðimenn koma, nóg að þetta séu einhverjir andskotans útlendingar? Hvernig á því stóð að Magnúsi prúði fékk þetta viðurnefni er mér hulin ráðgáta því hann var mikill talsmaður vopnaburðar og vondur með víni en líklega var hann aðeins minni ribbaldi en Ari og Eggert. Meira um þá síðar. 
Síld söltuð á SiglufirðiFimmtungi bregður til fiskjar
|
